Theo Vụ Khoa học và Công nghệ của Bộ Công Thương, nông thủy sản ĐBSCL đang đối diện với áp lực lớn để đổi mới và mở rộng thị trường. Việc xác định và vượt qua các rào cản hiện tại là bước khởi đầu quan trọng, đóng vai trò nền tảng cho sự phát triển chuỗi giá trị từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ. Đây là yếu tố quyết định để tạo nên sự bứt phá và nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị.
Những Rào Cản Hiện Hữu Trong Nước
Trước tiên, hệ thống pháp luật quản lý về an toàn thực phẩm (ATTP) còn chưa hoàn thiện và đồng bộ, gây khó khăn cho công tác quản lý. Một số quy định chồng chéo gây lãng phí thời gian và chi phí cho doanh nghiệp. Hơn nữa, tính khả thi của các quy phạm pháp luật ATTP chưa cao, thiếu các công cụ kỹ thuật như tiêu chuẩn và quy chuẩn quốc gia.
Công tác quản lý ATTP còn phân tán và thiếu thống nhất. Một số quy định phân công trách nhiệm giữa các bộ còn chồng chéo; công tác phát triển chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ tiến triển chậm. Quản lý ATTP ở cấp cơ sở chưa được quan tâm đúng mức. Việc quản lý ATTP tại chợ, siêu thị cũng như điều kiện sản xuất kinh doanh sản phẩm truyền thống còn nhiều điểm chưa cụ thể.
Dù có thế mạnh về nông thủy sản, ĐBSCL vẫn thiếu cơ sở dữ liệu dùng chung để giúp truy xuất nguồn gốc và quản lý thị trường đầu ra.
Thách Thức Từ Các Quy Định Quốc Tế Mới
Các thị trường xuất khẩu chính của Việt Nam, đặc biệt là Trung Quốc và EU, đang yêu cầu quy trình ATTP nhập khẩu nghiêm ngặt hơn, từ lúc sản xuất đến tiêu thụ. Trung Quốc yêu cầu doanh nghiệp xuất khẩu thực phẩm phải tuân thủ Lệnh 248 và Lệnh 249 về đăng ký và quản lý ATTP nhập khẩu.
Các thị trường xuất khẩu chính đang yêu cầu quy trình ATTP nghiêm ngặt hơn
EU đang áp dụng nhiều quy định mới về chống phá rừng và cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM). Những tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững đang ảnh hưởng trực tiếp đến các nông sản chủ lực của ĐBSCL như gạo, cà-phê, thủy sản.
Năm 2023, EU đã có hơn 100 thông báo liên quan đến ATTP và kiểm dịch nông sản. Dự kiến, nhiều quy định mới về kinh tế tuần hoàn và phát triển bền vững sẽ được áp dụng từ năm 2024, bao gồm CBAM và Quy định chống phá rừng (EUDR). Đặc biệt, CBAM sẽ đánh thuế carbon dựa trên cường độ phát thải khí nhà kính trong quá trình sản xuất, thúc đẩy tăng trưởng xanh.
Giải Pháp Tháo Gỡ Rào Cản
Để giải quyết rào cản về thể chế và chính sách, các bộ ngành cần rà soát và bãi bỏ các điều kiện kinh doanh không hợp lý. Đảm bảo kỷ luật thực thi và giám sát hiệu quả hoạt động. Cải thiện sự tham gia của các bên độc lập, hiệp hội và cơ quan truyền thông trong việc theo dõi và đánh giá.
Tăng cường tham gia của các chủ thể trong quản lý ATTP và chuỗi cung ứng thực phẩm
Doanh nghiệp cần chủ động tiếp cận và thích ứng với các quy định mới về ATTP. Khuyến khích đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh và áp dụng các hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế.
Cơ quan quản lý Việt Nam cần xây dựng cơ sở pháp lý hoàn chỉnh cho hoạt động quản lý ATTP và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc tuân thủ các quy định quốc tế. Đây cũng là cơ hội để Việt Nam tham gia quá trình hoàn thiện quy định của các đối tác thương mại, giảm thiểu rào cản đối với giao thương.
