Đã tròn 6 năm kể từ khi Liên minh châu Âu ra quyết định cảnh cáo và ban thẻ vàng đối với ngành thủy sản Việt Nam, do vi phạm các quy định về khai thác bền vững và chống lại khai thác bất hợp pháp, không báo cáo đầy đủ thông tin.
Tuy nhiên, các địa phương ven biển đã nỗ lực để giải quyết những sai sót, thiếu sót trong quản lý và khai thác thủy sản. Mặc dù vậy, việc chống lại khai thác bất hợp pháp vẫn còn nhiều hạn chế và tồn tại.
Việt Nam nỗ lực trong 6 năm khi bị thẻ vàng IUU
Vào ngày 23/10/2017, Ủy ban Châu Âu (EC) đã phát đi cảnh báo thẻ vàng đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam, do sử dụng các phương tiện khai thác không hợp pháp, không báo cáo và không tuân thủ các quy định (IUU). EC đã đưa ra 9 nhóm khuyến nghị để Việt Nam có thể loại bỏ thẻ vàng.
Đến tháng 11/2019, chỉ còn 4 khuyến nghị được đưa ra sau khi EC rút lại cảnh báo thẻ vàng. Trong chuyến kiểm tra cuối tháng 10 năm 2022, đoàn thanh tra của EC ghi nhận được sự tiến bộ lớn liên quan đến việc minh bạch thông tin và tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý ngành thủy sản tại 28 địa phương ven biển. Điều này cho thấy sự nỗ lực và thực hiện các biện pháp cải thiện theo các khuyến nghị của EC của Việt Nam đã được EC ghi nhận.
Đặc biệt, Việt Nam đã đưa 14 quy định nhận diện IUU vào Luật Thủy sản sửa đổi năm 2017, đó là một bước tiến lớn. Sau 6 năm thực hiện, ngành thủy sản đã hỗ trợ tốt việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình cho tàu cá, trang bị thiết bị định vị và liên lạc để ngư dân có thể phân loại các nhóm tàu và nhận diện các đối tượng đánh bắt xa bờ, giúp quản lý nghề cá của các địa phương thuận tiện hơn.
Điều quan trọng là, nhận thức về IUU đã được nâng cao rõ rệt từ các cấp, chính quyền đến ngư dân, ai cũng đã hiểu rõ IUU là gì. Theo chia sẻ của nhiều ngư dân:
– Tôi luôn ghi nhật ký mỗi khi ra biển đánh bắt. Nếu muốn vào cảng, tôi phải liên hệ trước 5-6 giờ đồng hồ và thông báo cho cảng biết. Chúng tôi quyết không tham gia vào và không vi phạm lãnh hải của các quốc gia trong khu vực, nhằm loại bỏ thẻ vàng từ Ủy ban Châu Âu (EC) để tăng cường hiệu quả của hoạt động đánh bắt.
– Tùy theo nghề nghiệp mà tôi có phiếu cập cảng, sau đó Ban Quản lý Thuyền lái sẽ tiến hành kiểm tra. Điều này là một điều tốt, giúp đảm bảo chất lượng hải sản đúng chuẩn cho tất cả các địa phương.
EC có gỡ thẻ vàng cho Việt Nam trong đợt thanh tra thứ 4?
Kết quả thanh tra chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) của đoàn thanh tra EC lần thứ 4 (từ ngày 10 đến 18-10 năm 2023) đã được Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến thông báo. Ông Tiến cho biết EC tiếp tục ghi nhận và đánh giá cao nỗ lực chống khai thác IUU của Việt Nam, đặc biệt là sự quan tâm, chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng.
Đoàn thanh tra cũng đánh giá tích cực sự chuyển biến và chỉ đạo từ Trung ương của Việt Nam trong việc chuyển đổi nghề cá từ nghề cá nhân dân sang nghề có trách nhiệm. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng hiện nay vẫn là sự hạn chế trong việc theo dõi, kiểm soát hoạt động tàu cá, xử phạt các trường hợp vi phạm khai thác IUU và chế tài đối với các doanh nghiệp gian lận chưa được nghiêm khắc.
Đoàn thanh tra đã đề nghị kiểm soát để không để các tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài, đồng thời không để các tàu mất kết nối trong khoảng thời gian lên đến 10 ngày và không được hoạt động khi chưa có giấy phép. Thêm vào đó, đoàn cũng đề xuất sửa đổi, bổ sung hai nghị định liên quan đến hoạt động này, là nghị định số 26-2019 và nghị định số 42-2019 của Chính phủ.
Đoàn tiếp tục đưa ra khuyến nghị cho Việt Nam cần phải áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm chỉnh trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân tại địa phương không hoàn thành nhiệm vụ được giao, đặc biệt là các doanh nghiệp thực hiện hoạt động phi pháp.
Ngoài ra, Đoàn cũng khuyến nghị các địa phương tập trung chú trọng thực hiện nghiêm túc các quy định pháp luật về thủy sản, đặc biệt là các quy định liên quan đến thiết bị giám sát hành trình (VMS), đăng ký, cấp phép và đánh dấu tàu cá để thể hiện rõ sự chuyển biến trong thực tế. Ngoài ra, cần kiên quyết và triệt để xử lý các hành vi vi phạm khai thác IUU.
Về kết quả chính thức, đoàn thanh tra sẽ phải báo cáo với Tổng vụ Liên minh Châu Âu về các vấn đề biển và thủy sản, và quyết định về việc gỡ thẻ vàng của Việt Nam chỉ có thể được đưa ra sau khi có kết luận từ phía EC.
EC sẽ kiểm tra lần nữa vào năm 2024
Dự kiến vào tháng 5 hoặc tháng 6-2024, EC sẽ tiến hành kiểm tra lại tình hình khai thác thuỷ sản tại Việt Nam. Vì vậy, đề nghị lãnh đạo các tỉnh ven biển phải tiếp tục chỉ đạo chặt chẽ, liên tục và đồng bộ các giải pháp để Việt Nam có thể gỡ bỏ thẻ vàng.
Các tỉnh có hệ thống kết nối với thiết bị VMS phải hoạt động 24/24 để phát hiện sớm các tàu vi phạm quy định, tàu mất kết nối. Đặc biệt cần thực hiện các biện pháp mạnh để ngăn chặn tàu cá vi phạm khai thác bất hợp pháp tại vùng biển nước ngoài.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sẽ khẩn trương triển khai Hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử. Đồng thời, sẽ tiếp tục tổ chức các đoàn công tác kiểm tra, đôn đốc và đề xuất biện pháp xử lý trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân còn thiếu trách nhiệm tại địa phương.
Nhìn chung, để Việt Nam có thể gỡ bỏ được thẻ vàng hay không phụ thuộc hoàn toàn vào sự nỗ lực và quyết tâm của các cơ quan bộ ngành và những ngư dân trực tiếp tham gia khai thác hàng ngày trên biển. Điều này là cần thiết để xây dựng một ngành cá bền vững và phát triển trong tương lai, khi mà đất nước ta đang dần hội nhập với các nền kinh tế phát triển của thế giới.